oms kom je in oude kookboeken aparte dingen tegen zoals deze toast met roet uit 1651. Gerechten die onze smaakpapillen vandaag de dag niet meer kunnen bekoren. Dit is niet letterlijk omdat onze smaakpapillen zijn verandert maar omdat de wereld is verandert en we daardoor vaak geen voorstelling kunnen maken van de zaken die met vroeger at, vaak ook omdat we het gewoonweg nooit op (kunnen) hebben.
Dit kan zijn omdat het op een of andere manier (vaak door industrialisatie) vergeten groenten of kruiden zijn geworden. Ingrediënten door een verslechterd milieu niet meer verkrijgbaar zijn of beschermd zijn zoals de paling. Waar dit vroeger eten voor de armen was; kost het nu een rib uit je lijf omdat er strenge regels zijn omtrent hoeveel palingen er gevangen mogen worden.
Soms zijn onze moralen ook verandert omtrent wat eetbaar is. Kleine vogeltjes die men vroeger ving door lijm op takken te smeren is een faux-pas nu, meerkoet, eend, waterrat, bever en allerlei die we hier in onze vijvers en riviertjes tegenkomen vinden we een combinatie van “vies” en “zielig” en ook is het verboden ter bescherming. Paard en konijn zijn voorbeelden waar de meningen erg over kunnen verschillen of je ze moreel gezien mag eten. Maar ook is ons idee van welk eten bij welke “klasse” hoort verandert. De met belachelijk veel suiker-beladen gerechten wat de rijken in de 16de en 17de eeuw aten; daar zouden we nu op neerkijken als iemand zoveel suiker naar binnen werkt..
Het recept van toast met roet uit 1651
k kwam dit recept in eerste instantie tegen in een Nederlands kookboek uit 1701 als recept 73. Wat een raar recept. Ik heb moeite met geloven dat men roet op hun boterham deed. Dit Nederlandse kookboek was deels een directe vertaling van een Frans kookboek uit 1651. Dit deed men toen vaak; copyright bestond nog niet echt. Nederland lag véél verder weg van Frankrijk dan nu met internet. Als jij gewoonweg een Frans boek vertaalde dan kwam niemand daar in Nederland echt achter dat jij het niet zelf bedacht had. Een beetje zoals dat zowat alles van André Hazes en Marco Borsato gewoon covers zijn van populaire liedjes uit het buitenland.
Zou het een vertaalfout zijn? Zou het bijvoorbeeld in plaats van roet niervet moeten zijn? Het Engelse woord voor niervet “suet” lijkt bijvoorbeeld erg veel op het Engelse woord “soot” oftewel roet. En het Franse woord voor roet “suye” lijkt veel op het Engelse woord “suet”. Maar neen; het Franse recept heeft toch écht over een poeder. En de titels zeggen beiden heel duidelijk “schoorsteen-roet”. En “de suye de cheminée” kan eigenlijk niet echt anders vertaald zijn. In het Engels bestaan wel stoofpotten met niervet met een deeg-korst die men “chimney pot pie” (schoorsteen pot pie) vanwege een gat in het deeg waar het stoom uitkomt, maar dat heeft totaal andere ingrediënten dan dit recept. Het Nederlandse recept is vrij direct vertaald:
Het lijkt er dus sterk op dat men écht roet op brood at. De vertaling van het recept “kudde-botter van schoorsteen-roet” oftewel toast met roet in modern Nederlands: “Wanneer de sneden brood iets donkerder dan goudbruin gefrituurd zijn in boter of olie, bestrooi ze dan met roet, zout en veel witte peper en dien het direct op.”
Maar.. waarom toast met roet?
Hebben jullie wel eens roet of as of houtskool in je mond gehad? Als je op houtskolen hebt gebarbecued of eten klaar hebt gemaakt op een open vuur dan is het je mogelijk wel eens gebeurd dat je roet of houtskoolpoeder op je eten had. Of mogelijk heb je eens perongeluk een vinger in je mond gestopt na de haard schoonmaken of tekenen met houtskool. En ben je er achter gekomen dat dit niet echt ergens naar smaakt. Voor de smaak zal men waarschijnlijk niet de roet op de boterham hebben gedaan.
Roet, as en fijngestampte houtskool werd in het verleden als gezond gezien; een wondermiddel voor alles. Men gebruikte het als plantenvoeding en voeding voor dieren (nog steeds), en in tandpasta en soda werd het gebruikt vanwege het schurende effect. Ook werd het in tandpasta en zeep gebruikt om het gele van je tanden en witte was te verbloemen. En ook zou het gezond zijn voor allerhande menselijke kwaaltjes!
De Gazette médicale de Paris beweerde in de 19de eeuw zelfs dat houtskool as direct op een wond leggen direct de pijn weghaalt, en als je het minstens een uur laat liggen zorgt het er voor dat de wond volkomen zal genezen. In Engeland kwam er in 1856 een medische text uit, The Retrospect of Practical Medicine and Surgery, die koekjes gemaakt met houtskool aanraadde tegen flatulentie en maagproblemen.
Ook tegenwoordig kun je weer veel producten kopen met as, roet oftewel “medicinale houtskool”. Je vind weer koekjes met “activated charcoal”. Maar ook pillen, drankjes en het poeder los om zelf in je eten te verwerken.
Maar de beloften die deze producten maken zijn doorgaans kul. En met roet uit de schoorsteen is het gewoonweg helemaal ontzettend ongezond. In roet zitten veel chemische stoffen. Met regelmaat roet inslikken kan schadelijk zijn op lange termijn. Ook kunnen er kankerverwekkende stoffen in roet zitten.
Conclusie.
k kan niet met zekerheid zeggen waarom mensen schoorsteen-roet op hun gebakken boterham aten. Specifiek veel smaak geeft het niet. Er is een kans dat men het deed vanwege gezondheidsredenen. Of eerder; de schrijver van het Franse receptenboek. Want ik ben nog nooit in een ander historisch boek een recept met roet tegen gekomen. Tegenwoordig weten we beter in hoeverre roet gezond is. Mooi dus dat dit recept in het verleden is gebleven. En de toast met roet op de foto; die heb ik uiteraard niet opgegeten. En ik raad het ook niemand aan.